Środa Wielkopolska to trochę zapomniany zakątek Wielkopolski. Pozostała w cieniu Poznania mała miejscowość, zdecydowanie zasługuje na nieco więcej uwagi. Schowana od wielu lat za obwodnicą trasy nr 11 do Katowic nie należy do głównych zainteresowań turystów. A szkoda…

Mimo, że pobliski Kórnik, czy też Rogalin są o wiele atrakcyjniejsze turystycznie, warto chociaż na chwilę zajrzeć do urokliwej miejscowości jaką jest Środa Wielkopolska . Oddalona od Poznania zaledwie o 30 kilometrów, Środa ma kilka ciekawych zabytków i miejsc godnych polecenia.

Ale zanim o zabytkach i innych atrakcjach w regionie, warto wspomnieć o nazwie miasta, która jak słusznie wszystkim się kojarzy, pochodzi od środy – dnia tygodnia. Nazwa ta ma związek z wyrazem „środek” i w języku staropolskim brzmiała „śrzoda”, co później zostało uproszczone do słowa środa – środkowego dnia tygodnia, w którym odbywały się w średniowieczu targi.

Miejscowość pod nazwą Środa wymieniona została w łacińskim dokumencie wydanym w Poznaniu w 1281 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II. Jak widać, Środa ma wielowiekową historię.

A więc miejsca, które warto zobaczyć w Środzie Wielkopolskiej:

Rynek

To z pewnością numer jeden na mapie spaceru po Środzie Wielkopolskiej. Układ estetycznych kamienic o urozmaiconych fasadach i detalach architektonicznych nie zmienił się na przestrzeni wieków. Zobaczyć je można m.in. przy ulicach: Dąbrowskiego, Sejmikowej, Ratuszowej. Zmianom uległy raczej tworzące rynek budynki. Obecnie, większość zabudowy pochodzi z XIX i początku XX wieku. 

Kolegiata NMP Wniebowziętej

Do najpiękniejszych zabytków należy jednak kolegiata pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej, która znajduje się blisko rynku. Kościół w stylu gotyckim wzniesiono na początku XV wieku, chociaż w późniejszym okresie doczekał się kilku dużych prac budowlanych zmieniających nieco jego charakter. Przede wszystkim w latach 1598-1602 dobudowano od południa renesansową kaplicę Gostomskich, która sama w sobie warta jest zobaczenia. Stanowi ona przepiękny przykład renesansowej, ośmiobocznej kaplicy grobowej.

Kościół wybudowano z czerwonej cegły i z dużą, kwadratową wieżą, która góruje nad zabudową starego miasta. Kolegiatę wzniesiono jako jednonawowy kościół na miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła. Na szczególną uwagę zasługują znajdujące się we wnętrzu przepiękne obrazy. Można tam podziwiać oryginalne dzieło włoskiego malarza renesansu Cathariniego – “Madonna z Dzieciątkiem”, które podaje swej matce kwiatek. Oprócz tego na uwagę zasługują dwa obrazy, których autorzy są nieznani: “Podwyższenie Krzyża” – szkoły flamandzkiej Rubensa oraz “Zaparcie się św. Piotra” – szkoły hiszpańskiej lub holenderskiej. Cennym wyposażeniem kolegiaty jest również spiżowa krata oddzielająca przejście z kościoła do kaplicy Gostomskich. Wykonano ją w 1598 r., a wyszła spod ręki gdańskiego mistrza Krzysztofa Olendorfa. 

Dużą atrakcją kościoła jest na pewno zwiedzanie podziemi, ale niestety jest to możliwe rzadko. Na tego typu atrakcję można się natknąć najczęściej podczas Średzkich Sejmików Kultury. W krypcie, która znajduje się pod Kaplicą Gostomskich zobaczyć można dziewięć trumien. W jednej z nich spoczywa ksiądz Ludwik Jażdżewski (1838 – 1911), który od 1890 roku do śmierci był proboszczem w kolegiacie. Ten zasłużony działacz społeczny i parlamentarzysta był ostatnim zmarłym pochowanym w kolegiacie. Pozostałe trumny pochodzą z XVIII wieku. W jednej z trumien spoczywają szczątki kobiety. U jej stóp spoczywa trumienka niemowlęca. Według archiwistów kościelnych pochowano tutaj synka Józefa Zabłockiego- Hilarego.

Warto także wspomnieć, że przez ponad 300 lat w kolegiacie odbywały się sejmiki dla szlachty województw kaliskiego i poznańskiego.

Co jeszcze warto zobaczyć będąc w Środzie Wielkopolskiej?

Wieża Ciśnień

Wieża należy do jednych z bardziej estetycznych budynków w Środzie. Służy ona jako zbiornik wodny służący do wyrównywania ciśnienia w wodociągu. Woda jest wtłaczana do zbiornika za pomocą pomp i w razie potrzeby pokrywa chwilowy wzrost zapotrzebowania.

Pierwszy projekt wieży ciśnień powstał 1904 roku w Bremen w Niemczech. Jednak nie wiadomo, dlaczego powstał nowy projekt. Wieżę postawiono w dwa lata, między 1910 a 1911 rokiem. Budynek przez wodociągi był wykorzystywany do roku 1998. Wieża mierzy sobie 42 metry. Dzisiaj jest już tylko jedną z atrakcji miasta, często udostępniana dla turystów. Jednak, by wspiąć się na sam szczyt, skąd rozpościera się panorama miasta, odważni muszą pokonać wiele wykonanych z metalu ażurowych schodów. Patrząc pod nogi widać zwiększającą się wysokość. Na samej górze czeka przeprawa po drabinie w wąskim tunelu. Widok jest jednak wart tych trudów. Wieża Ciśnień to drugi po kolegiacie najwyższy punkt w mieście, skąd rozpościera się naprawdę piękny widok.

Bagna Średzkie

Częściowo w granicach miasta leży „obszar wodno – błotny”, który dzięki swym unikalnym dla ptactwa wodnego warunkom stał się Obszarem Chronionego Krajobrazu, pod nazwą „Bagna Średzkie”. 

Obszar ten został ustanowiony w 1995 roku, a jego powierzchnia obejmuje około 120 ha, w którego skład wchodzi dolina Strugi Średzkiej wraz z głównym nurtem tej rzeki oraz torfowiskowymi rozlewiskami.

Bagna Średzkie to niezwykle atrakcyjne miejsce ze względu na naturalne walory. Spacerując w tym miejscu można usłyszeć odgłosy niezliczonej ilości ptaków, poczuć zapach tysiąca roślin oraz robić zapierające dech w piersiach zdjęcia o każdej porze roku.

Spośród roślinności dominują tu gatunki zbiorowisk łąkowych, zarośli nadbrzeżnych, szuwarów i zbiorowisk wodnych, muraw zalewowych oraz olszyn i torfowisk. Osiem gatunków roślin występujących na bagnach uznaje się za zagrożone w Wielkopolsce, a dwa z nich w skali całego kraju. Występujący tu storczyk kukawka jest objęty ochroną ścisłą, a kruszyna pospolita i porzeczka czarna ochroną częściową. 

Najliczniejsze na bagnach są jednak ptaki. To dla nich stworzono obszar chroniony. Najczęściej spotykane to: rycyk, krwawodziób, czajka, kaczka krzyżówka, głowienka, czernica, płaskonos, cyranka i gęgawa. Ponadto na uwagę zasługują takie gatunki jak bąk, śmieszka, rybitwa czarna, remiz, perkoz rdzawoszyi, siweczka rzeczna, wąsatka i kropiatka. Na bagnach obserwowane są również gatunki ptaków nielęgowych. Do najpopularniejszych gatunków należą: bociany białe, myszołowy i pustułki. 

Obszar „Bagien Średzkich” jest również miejscem odpoczynku i zdobywania pokarmu dla ptaków w czasie wiosennych i jesiennych przelotów. Najwięcej z nich zatrzymuje się tu od marca do maja, gdy znaczna część terenu jest podtopiona.

W 2005 roku na terenie Bagien udostępniono ścieżkę dydaktyczną, do której można dojść od ulicy Kościuszki. Obecnie teren ten stanowi ok. 10% Specjalnego Obszaru Ochrony siedlisk sieci NATURA 2000 oraz część Obszaru ważnego dla ptaków (IBA). 

Ciekawe miejsca w okolicach Środy Wielkopolskiej

Koszuty

Planując wycieczkę do Środy warto zatrzymać się po drodze w Koszutach oddalonych od miasta zaledwie o 5 kilometrów. Można tam zwiedzić dworek szlachecki, w którym znajduje się Muzeum Ziemi Średzkiej, a po drodze minąć trzy zabytkowe wiatraki. Wioska zawdzięcza swoją nazwę „koszutom”, czyli jeleniom zamieszkującym rozległe lasy, które kiedyś zajmowały ten teren.

Muzeum Ziemi Średzkiej

Dwór w Koszutach zbudowany został w XVIII wieku wedle typowych zasad architektonicznych ówczesnych czasów. Jest to budynek parterowy, symetryczny, z werandą, narożnymi alkierzami i stromym, mansardowym dachem, krytym gontem, położony w zrekonstruowanym parku krajobrazowym z pierwszej połowy XIX wieku. 

W dworku znajduje się dziś Muzeum Ziemi Średzkiej, które magazynuje i udostępnia zbiory związane z mikroregionem średzkim. Ekspozycja stała muzeum pt. „Mała siedziba ziemiańska w Wielkopolsce” prezentowana jest w siedmiu salach, urządzonych w duchu dawnego, polskiego dworu z końca XIX i początku XX wieku. Można podziwiać zestawy mebli oraz uzupełniające wystrój malarstwo, tkaniny i przykłady rzemiosła artystycznego. Wystawę zaprojektowano tak, aby móc swobodnie poruszać się po wnętrzach dworu. Ekspozycji udaje się odtworzyć wygląd i atmosferę szlacheckiego dworu, a pozostawione „mimochodem” drobne sprzęty dają wrażenie stałej obecności jego dawnych mieszkańców.

Obok parku znajduje się piękny ogród, który również warto zobaczyć.

Wiatraki

W Koszutach tuż przy drodze numer 11 stoją trzy zabytkowe wiatraki. Mimo, że obiekty zostały wpisane na listę zabytków, to z każdym rokiem popadają w coraz większą ruinę. Do Środy trafiły w roku 1970, a zostały przeniesione z pobliskich: Jarosławca, Pałczyna i Pęczkowa. Jeden z wiatraków pochodzi 1755 roku, drugi z roku 1783, trzeci natomiast jest trochę młodszy, ponieważ jego powstanie datowane jest na połowę XIX wieku.

Środa Wielkopolska – atrakcja blisko Poznania

Jeśli masz już dość szumu wielkomiejskiego Poznania, wybierz się do mniejszej Środy Wielkopolskiej. Można tam odkryć ciekawą historię, zabytki i inne atrakcje, które są warte uwagi tak samo, jak inne tego typu obiekty w Wielkopolsce.